مدیریت کلاس درس یکی از موضوعات مهمی است که اغلب معلمان و دبیران در حرفه شغلی شان با آن سر وکار داشته و نوعی مهارت محسوب می شود که تاکنون یک نسخه مشخص و واحد برای دستیابی به موفقیت در این موضوع ارائه نشده است. در هر صورت برای دستیابی به این موضوع مهم برخی قوانین و اصول اولیه وجود دارد که از طریق اجرای این اصول معلمان می توانند تا حد قابل توجهی بر کلاس درس، نحوه تدریس و دانش آموزان مسلط شوند و آن ها را تحت کنترل خود در آورند. مدیریت کلاس درس نیازمند تعدادی مولفه از جمله کنترل، نظارت و ارزشیابی، برنامه ریزی و سازماندهی و هماهنگی و رهبری می باشد. این مولفه ها در کنار یکدیگر باعث می شود که معلم قادر به اجرای اقدامات تربیتی و رفتاری بوده و بتواند کلاس را در جهت تحقق اهداف، مدیریت نماید. یکی از کلیدی ترین شیوه های مدیریت در کلاس درس نحوه تعامل و ارتباط موثر و معنادار با دیگران می باشد. ارتباط و تعامل نقش مهمی در فرآیند آموزش و یادگیری دارد. مهارت ارتباط در جهت رسیدن به اهداف و از بین بردن چالش های تدریس یک امر غیر قابل اجتناب می باشد.
وبسایت پزشکی مگ مقاله امروز را در جهت ارائه بهترین روش های مدیریت کلاس تدوین نموده است بنابراین خواندن ادامه این مقاله خالی از لطف نیست.
تعریف مدیریت کلاس
مدیریت کلاس را می توان اینگونه تعریف کرد: بکارگیری مجموعه دستورالعمل ها و اصول که به وسیله آن بتوان دانش و مهارت های تخصصی و رفتاری را جهت آموزش و هدایت دانش آموزان اجرا کرد و بدین شکل به اهداف تعیین شده و مطلوب دست پیدا کرد را مدیریت کلاس می گویند. مدیریت کلاس در ایجاد یک محیط مناسب برای یادگیری و موفقیت در کلاس درس از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و نقش مهمی در تاثیرگذاری بر دانش آموزان و دستیابی به اهداف یادگیری دارد.
روش های مدیریت کلاس
روش های متعددی برای مدیریت کلاس وجود دارد که سه مورد از مهمترین سبک های موجود شامل موارد زیر می باشند.
- شیوه تحکمی و مبتنی بر رفتار
در این روش معلم به واسطه قوانینی که از همان ابتدای سال تحصیلی در کلاس وضع می کند مدیریت خواهد شد. در روش تحکمی یا اقتدارگرانه معلم نظم و انضباط کلاس را جدی در نظر گرفته و نسبت به رفتارهای مطلوب، پاداش و نسبت به رفتارهای نامطلوب، تنبیه در نظر خواهد گرفت.
- روش تعامل گرایانه و مشارکتی
در این روش معلم برای حل موضوعات و اجرای قوانین از نظر دانش آموزان استفاده کرده و کلیه دانش آموزان در حل مسائل و تصمیم گیری های مرتبط با کلاس دخیل بوده و مشارکت می کنند. این روش باعث ایجاد حس انگیزه و حس ارزشمند بودن در دانش آموز شده و استعدادهای فکری او را متبلور می کند.
- روش آزادی و عدم دخالت
در این روش نیز معلم به دانش آموز اختیاراتی را اعطا می کند تا در تصمیمات خود آزاد بوده و هنگام نیاز به او در نقش راهنما و رهبر ظاهر شده و به کمک آن ها می پردازد. هدف از این نوع روش، ایجاد حس استقلال در دانش آموزان می باشد.
عوامل تأثیرگذار در مدیریت کلاس
الف) خصوصیات اخلاقی و ظاهری معلم
از مهمترین عوامل موثر در مدیریت کلاس درس، تیپ شخصیتی و ظاهری معلم می باشد. این عامل شامل خصوصیت هایی همچون سلامت عقلی و روانی، سلامت جسمی، اخلاق مناسب، ظاهر آراسته، نحوه ارتباط و تعامل، فن بیان، دید مثبت می باشد. این مشخصه ها تاثیر به سزایی در نحوه مدیریت کلاس و موفقیت در اجرای این موضوع دارند. یکی از مهمترین خصیصه های یک معلم ماهر و کارآمد تسلط بر مواقع بحرانی می باشد که در این حالت از معلم انتظار می رود بدون تبعیض و عصبانیت و بدون سرزنش و کوچک کردن دانش آموزان به صحبت هایشان گوش فرا داده و تصمیم درست را اتخاذ کند.
ب) روش ها و فنون تدریس
معلم باید بر اساس شرایط، امکانات و تجهیزات و همچنین محتوای کتاب، استعداد دانش آموزان و توانایی آن ها سبکی را برای تدریس طراحی کند که برای همه داشن آموزان قابل فهم بوده و باعث انزجار داشن آموزان از کلاس و کتاب نشود. این موضوع به معلم کمک می کند تا در کنار محقق نمودن اهداف یادگیری، مدیریت کلاس نیز در بهترین حالت ممکن رقم بخورد. برخی از اقدامات و فنون مناسب برای تدریس شامل موارد زیر است:
- استفاده از کلمات تکرار و تاکید بر کلمات و جملاتی که مهم هستند.
- بالا و پایین بردن آهنگ و لحن صدا
- استفاده مناسب از زبان بدن و حرکات ایما و اشاره
- به کارگیری مکث و وقفه هدفمند در طول تدریس
- تشویق و ترغیب دانش آموزان
- استفاده از ابزار مثل خودکار، میز و صندلی و ضربه زدن به آن ها برای جلب توجه
راهکارهایی جهت مدیریت بهتر کلاس درس
برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت کلاس
داشتن یک برنامه برای مدیریت کلاس از موارد واجب است. بهتر است قبل از شروع کلاس در مورد ساعت شروع و پایان کلاس، موضوعات مورد بحث و قابل تدریس و فعالیت های کلاسی یک برنامه ریزی دقیق مدون نمود و مباحثی که قرار است در کلاس مورد بحث قرار بگیرد بررسی شده و برای هر فعالیت کلاسی زمان مورد نظر را مشخص نمود. این موارد علاوه بر تحقق اهداف کلاسی باعث بهبود عمکلرد و کارایی داشن آموزان می شود و از بروز بی نظمی و اختلال در زمان جلوگیری می کند. بدین طریق معلم با ایجاد یک برنامه دقیق می تواند در تدریس مباحثی که نیاز به توضیح و شرح مفصل تر دارند زمان بیشتری را اختصاص داده و همچنین به ارتباط و تعامل دانش آموزان با محیط کلاس کمک شایانی می کند.
توضیح در مورد خود به دانش آموزان
برای ارتباط بهتر با دانش آموزان و تعامل نزدیک تر به آن ها، خود را معرفی کرده و در مورد خود به آن ها توضیح دهید. به داشن آموزان بگویید که به چه دلیل آن جا هستید و هدف از تدریس در آن کلاس چیست. اگر بتوانید با دانش‌آموزان خود ارتباطی صمیمی برقرار کنید، کنترل و مدیریت کلاس برای شما راحت تر خواهد بود. سعی کنید از خود سابقه ای قوی و موثر در ذهن دانش آموزان تصویرسازی کنید تا داشن آموزان بتوانند به دید یک الگو به شما نگاه کرده و با اهدافی که برای کلاس مدون کرده اید بهتر ارتباط برقرار کنند. در کلاسی که دانش آموزان به معلم خود اعتماد کافی داشته باشند قوه یادگیری فعال تری خواهند داشت و خودشان در مدیریت بیشتر کلاس یاری رسان خواهند بود.
ارتباط موثر با دانش آموزان
برقراری ارتباط با دانش آموزان باعث پیشبرد بهتر اهداف کلاس می شود. برای مدیریت بهینه کلاس باید با دانش آموزان بیشتر ارتباط برقرار کرد؛ ارتباط چشمی، ارتباط کلامی و ارتباط شنیداری از جمله مسائلی هستند که برای دریافت احساسات، ایده ها و نقطه نظرات اهمیت ویژه ای دارند و در نحوه یادگیری و انجام فعالیت های کلاسی موثر می باشند. هنگامی که با دانش آموزان ارتباط برقرار شود نیازهای آن ها شناسایی شده، بحث ها و فعالیت های کلاسی سازنده تر می شود، و بی نظمی و اختلال در امور کلاسی به حداقل می رسد. با این روش می توان نقاط قوت دانش آموزان را شناسایی کرد و برای آن ها پاداش در نظر گرفت و با شناخت نقاط منفی، علت را بررسی کرده و با ارائه راهکار اموزشی درصدد برطرف کردن آن ها برآمد.
ایجاد علاقه و دلبستگی به دانش آموزان
دانش آموزان را باید همانند فرزندان خود دوست داشت و نسبت به آن ها دلسوز بود. یکی از مهارت های معلم این است که بین دانش آموزان تبعیض قائل نشده و آن ها را بدون چشمداشت و بی قید و شرط دوست داشته باشد. دوست داشتن آن ها سبب می شود که حس ارزشمند بودن داشته باشند و در کلاس حس منفعل بودن به آن ها دست ندهد. دانش آموزانی که احساس ضعف و ناکافی بودن دارند هرگز نمی توانند به طور کافی بدرخشند و همواره دچار مشکلات یادگیری خواهند بود.
تنوع در روش تدریس
ایجاد تنوع و استفاده از تکنیک های مختلف تدریس در یادگیری دانش آموزان و مدیریت بهتر کلاس نقش مهمی دارد. معلم باید قادر باشد سبک های مختلف اموزشی را پیاده سازی کند؛ مثلا گاهی اوقات فضای کلاس ایجاب می کند که با شوخی و مزاح مطالب درسی را آموزش داد. گاهی اوقات آموزش با انجام برخی از بازی های گروهی بهتر منتقل می شود. همچنین برای جلوگیری از خستگی و یکنواخت شدن کلاس، ایجاد تنوع در روش تدریس می تواند چاره کار بوده و انرژی جدیدی را به کلاس و دانش آموزان منتقل کند.
استفاده از فنون آموزشی مختلف
بکارگیری فنون و فناوری های مختلف آموزشی نیز از مسائلی است که در مدیریت کلاس به معلم کمک شایانی می کند. مثلا استفاده از برخی تجهیزات رایانه ای مانند تبلت و نرم افزارهای آموزشی، گروه بندی دانش آموزان، برگزاری روش های پرسش و پاسخ، اردوهای علمی و … از مواردی هستند که به معلم و دانش آموز در تحقق اهداف آموزشی و یادگیری کمک می کنند و باعث ایجاد جذابیت و علاقه بیشتر در یادگیری می شود. استفاده صحیح از این فنون باعث نظم و انضباط بیشتر در مدیریت کلاس شده و تدریس بهتر صورت خواهد گرفت. برخی ار فنون آموزشی مناسب برای مدیریت بهتر کلاس شامل موارد زیر می باشد:
- فن تعاملی
فنون تعاملی باعث همکاری و مشارکت بیشتر دانش آموزان با یکدیگر و محتوای تدریس شده که با ایجاد گروه های کاری، تقسیم دروس بین دانش آموزان برای ارائه کلاسی و … می تواند اجرا بشود.
- استفاده از تکنولوژی
استفاده از تکنولوژی هایی مانند ویدئو پروژکتور، صفحات نمایش رایانه ای، فیلم ها و کلیپ های آموزشی و … از ابزارهایی هستند که به مدیریت بهتر کلاس کمک می کنند.
- بکارگیری متد تشویق و تنبیه
پاداش در مقابل رفتار مطلوب و تنبیه در قبال رفتار ناشایست و نامطلوب از اقداماتی است که باعث انضباط بیتر کلاس شده و به مدیریت کلاس کمک می کند.
- مدیریت زمان
استفاده مدیریت زمان و زمان بندی برای برنامه های تدوین شده و اجرای فعالیت های درسی در پیشبرد اهداف کلاس و افزایش میزان یادگیری دانش آموزان موثر خواهد بود.
برقراری نظم
نظم و انضباط از مهمترین مسائلی می باشد که در مدیریت کلاس نقش پررنگی دارد. ایجاد نظم کلاسی باعث می شود که معلم در کنترل محیط کلاس و دانش آموزان موفق تر باشد. انضباط کلاسی به معلم کمک می کند تا برنامه های درسی خود را بدون اتلاف وقت و بدون انحراف از مسیر به انجام برساند. همانطور که گفته شد سیستم تشویق و تنبیه در مدیریت و اجرای نظم کلاسی تاثیرگذار می باشد. باید قوانینی را وضع کرد که دانش آموزان به وظایف خود آگاه بوده و از حد کلاس خارج نشوند. مثلا استفاده از تلفن همراه سر کلاس، بی احترامی به سایر دانش آموزان، ایجاد همهمه و شلوغی های بی مورد، حرف زدن در خلال تدریس، شوخی های مضحک، بی تفاوتی در برابر وظایف محول شده همگی می توانند با وضع قوانین از طرف معلم در ابتدای سال تحصیلی به حداقل برسند. عدم وجود نظم و انضباط در محیط کلاس نه تنها مدیریت کلاس را سخت می کند بلکه باعث از بین رفتن ابهت و جایگاه معلم شده و با از دست رفتن کنترل کلاس، دانش آموزان محیط کلاس را جدی نگرفته و اهداف تدریس و یادگیری محقق نخواهد شد.
اجرای قطعی پاداش ها و تنبیه ها
هنگامی که قوانین کلاس را وضع نمودید اولین شخصی که باید به آن ها پایبند باشد خود معلم است. در صورتی که می خواهید کلاس از مدیریت بهتری برخوردار باشد و قاعده مندتر اداره بگردد به طور قطع قوانین وضع نموده را انجام دهید. ممکن اسن دانش آموزی سهوا یا عمدا قوانین را زیر پا بگذارد؛ در این مواقع لازم است شما تنبیهات و جریمه هایی را برای این موضوعات در نظر گرفته و آن ها را اجرا نمایید. این مسئله باعث می شود که دانش آموزانی که قانون گریز هستند حساب کار دستشان آمده و خود را موظف به رعایت این قوانین بدانند.
صحبت در مورد وظایف محول شده و تکالیف دانش آموزان
یکی از چالش هایی که دانش آموزان و معلمان با آن مواجه هستند تکالیف محول شده به دانش آموزان است. اکثر دانش آموزان گمان می کنند معلم از جهت سخت گیری و برای اذیت کردن آن ها تکالیف و مشق در نظر می گیرد. معلم باید به این مهارت دست پیدا کند که به دانش آموزان تفهیم نماید این تکالیف برای افزایش و توسعه دانش آن ها است و همواره در تلاش باشد تا علاقه آن ها را برای انجام تکالیفشان برانگیزاند. سوال کردن در مورد تکالیف و بررسی آن ها در حضور خود معلم سبب رفع ایرادات و ضعف های آن ها می شود و بازدهی درسی آن ها را افزایش می دهد. این روش باعث همراهی بیشتر دانش آموزان با معلم و ایجاد مدیریت بهتر کلاس می شود.
دادن حق انتخاب به دانش آموزان
یکی دیگر از مهارت های مهم معلم توانایی واگذاری حق انتخاب به دانش آموزان می باشد. مثلا بهتر است معلم در ابتدای سال تحصیلی به دانش آموزان اجازه دهد خودشان محل نشستن و صندلی شان را انتخاب کنند. یا در مثالی دیگر تهیه وسایل آموزشی از قبیل دفتر، مداد، خودکار و سایر وسایل را به اختیار خود آن ها بگذارد. دیده می شود که برخی از معلم ها برای ایجاد هارمونی و هماهنگی همه دانش آموزان بعنوان مثال از آن ها می خواهند همگی کتاب هایشان را جلد بگیرند؛ این درحالیست که برخی از دانش آموزان علاقه ای به انجام این کار ندارند. بنابراین اختیار برخی از مسائل را بر عهده خودشان گذاشته و سعی کنید به مسادل مهمتر پرداخته و از حواشی به دور باشید تا بتوانید نظم و مدیریت کلاس را بهتر انجام دهید. اجازه دهید حس مسئولیت در قبال وسایل شخصی و جمعی را خود آن ها فرا بگیرند و فقط در مواقع لزوم به آن ها در این موارد یادآوری کنید.
تمرکز بر تک تک دانش آموزان
هنگام تدریس برای جلب توجه همه دانش آموزان از زبان بدن و ایما و اشاره و مخاطب قرار دادن آنها استفاده نمایید. مثلا اگر احساس کردید که دانش آموزی حواسش پرت است و به درس توجهی ندارد سعی کنید به سمت او رفته و با این کار حواس او را به تدریس جلب نمایید. یا اگر دانش آموزی در حال حرف زدن با سایر دانش آموزان است با نگاه چشمی و یا مخاطب قرار دادن او را متوجه رفتارش کرده تا از ادامه حرکاتش دست بردارد یا بعنوان مثالی دیگر در صورتی که متوجه شدید دانش آموزی کاملا به درس توجه دارد و علاقه مفرط از خود نشان می دهد او را در امر تدریس مشارکت دهید و با ایجاد سوالاتی که دانش آموز قادر به پاسخگویی باشد علاقه و توجهش را چندبرابر کنید و انگیزه سایر دانش آموزان را نیز افزایش دهید.
تشویق به مشارکت دانش آموزان
تشویق و ترغیب دانش آموزان در امور کلاسی و مشارکت آن ها در امر تدریس باعث افزایش تعامل و ارتباط آن ها می شود و مهارت هایی همچون زمان بندی، احساس مسئولیت، اعتماد به نفس و ارزشمند بودن را در امر یادگیری و پیشرفت به آن ها می آموزد. مشارکت توسط دانش آموزان باعث ایجاد یک فضای فعال آموزشی شده و روابط دوستانه و تیمی را ترویج می دهد. به طور کلی مشارکت جمعی در کلاس حس مسئولیت دانش آموزان را در برابر یکدیگر افزایش می دهد و باعث توسعه روابط اجتماعی و عاطفی آن ها در سایر بخش های زندگی نیز می شود. مشارکت، زمینه ساز همدلی و احترام به هم نوع می باشد.
در نهایت، این موضوع می تواند میزان موفقیت در مدیریت بهتر کلاس را افزایش دهد و باعث ایجاد انگیزه بیشتر در معلم و دانش آموزان بشود.
در کلاس مبتکر و خلاق باشید
استفاده از روش های مبتکرانه در روش تدریس و مدیریت کلاس یکی از مهارت های معلمان می باشد. بطور کلی خلاق بودن و استفاده از روش های تدریس جذاب که سبب افزایش انگیزه دانش آموزان در محیط کلاس می شود میزان یادگیری را چند برابر افزایش می دهد. خلاقیت از تکراری شدن مباحث درسی و خسته شدن دانش آموزان جلوگیری می کند و باعث جلب توجه بیشتر آن ها به درس می گردد. استفاده از جملات خلاقانه و جذاب، روش های آموزشی نوین و … همگی در مدیریت بهتر کلاس موثر می باشند.
