استرس بعنوان یک پدیده پر اهمیت در محیط کار امروزی، تاثیرات زیادی بر عملکرد و سلامت کارمندان و کارکنان داشته و می تواند بهره وری یک سازمان را بطور مستقیم تحت تاثیر قرار دهد به همین دلیل استرس کاری از موضوعاتیست که همواره باید مورد توجه قرار گرفته و نسبت به رفع آن اقدام شود. مدیریت استرس و تمام جوانب مرتبط با استرس باید بطور دقیق مورد بررسی قرار گیرد و به دنبال راهکار کارآمد برای کاهش این مشکل بود. استرس زمانی ایجاد می شود که در مواجهه با یک تغییر مثبت و یا منفی یک نوع واکنش ذهنی، عاطفی و یا فیزیکی در بدن بوجود می آید تا با آن تغییر سازگاری بیابد. استرس تحمیل شده به بدن کاملا توسط فرد حس می شود و در پاره ای موارد به دلیل عدم توانایی در کنترل سطح استرس، فرد با احساساتی نظیر ترس، هیجان، تپش قلب، کم رویی، دستپاچگی و … روبه رو می شود که این موضوعات تمام عملکرد و کیفیت کاری و شخصیتی فرد را تخریب می کند. کنترل استرس اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا فرسودگی های حاصل از استرس می تواند سلامت جسمی و ذهنی فرد را از بین برده و مشکلات شدیدی را برای او ایجاد کند. باید اذعان کرد که تقریبا تمام افراد در مسیر زندگی شخصی و شغلی خود با استرس و عوامل استرس زا مواجه می شوند. در واقع چالش های استرس زا در طول عمر شخص، چه در محیط کاری و چه در زندگی شخصی تمامی ندارد. البته باید گفت استرس به مقدار کافی و در حد استاندارد می تواند سبب افزایش تمرکز و انگیزه شود. هر حرفه و شغلی استرس های خاص خود را دارد. این استرس ها در محیط کار زمانی آسیب زا می شوند که میزان آن از سطح توانایی فرد بالاتر باشد و بدین ترتیب شخص به لحاظ ذهنی و فیزیکی لطمه می خورد. مشغله زیاد و ساعات استراحت ناکافی، فرصت کوتاه برای تحویل کارها و برنامه های محول شده و اضطراب بابت گزارش هایی که قرار است به مدیران تحویل داده شود، همگی باعث افزایش سطح استرس شده و ممکن است کاهش کیفیت کاری را به همراه داشته باشد و همچنین تنش ها و خستگی های شخص را افزایش دهد. مطمئنا شناخت راهکارهای کاهش استرس، سلامت روانی و جسمی و بهبود عملکرد کارکنان را در پی داشته و به آن ها کمک کند سطح کیفی کار و زندگی خود را بالا ببرند. استرس محیط کار به یک بیماری خاموش شباهت دارد که آرام آرام بر شخص چیره شده و هنگامی مشخص می شود که کار از کار گذشته و شخص با مشکلاتی نظیر بدخلقی، بی اعصابی، دردهای فیزیکی، بی خوابی و مشکلات ذهنی نظیر عدم تمرکز و کاهش حافظه رو به رو می گردد. در هرحال استرس نباید نادیده گرفته شود. در ادامه این مقاله به بحث در مورد کاهش سطح استرس و راهکارهای کنترل آن می پردازیم و خواهیم گفت که چه عواملی باعث افزایش سطح استرس کاری می شوند.
دلایل ایجاد استرس
ابتدا تعریفی کوتاه از استرس و انواع استرس داشته باشیم. همانطور که قبلا گفته شد استرس زمانی رخ می دهد که میزان وظایف محوله و نیز تخصص مورد نیاز آن وظیفه از قابلیت ها و توانایی یک کارمند و یا پرسنل بیشتر باشد که در این حال شخص با ایجاد تغییرات دچار اضطراب و استرس فکری و عصبی می شود. بصورت کلی دو نوع استرس مطلوب و نامطلوب وجود دارد. استرس مطلوب باعث افزایش میزان تمرکز شده و سبب می شود که شخص با انگیزه بیشتری بر روی وظایف محول شده و چالش های کاری اش مسلط شود و آن ها را به انجام برساند به همین دلیل استرس مطلوب اثرگذاری مثبتی دارد. اما در طرف مقابل استرس نامطلوب باعث افزایش به همریختگی ذهن و در نتیجه خستگی فیزیکی می شود. این نوع استرس همواره عملکرد و بهره وری کارمند را کاهش می دهد و شبیه یک مانع شخص را از پیشرفت و توسعه کاری باز می دارد. اثرات استرس نامطلوب می تواند عوارض جبران ناپذیری بر روی سلامت جسمی و فکری افراد داشته باشد.
رضایت شغلی یکی از فاکتورهای بسیار مهم و از یاد رفته در احساس رضایت از زندگی است. در دنیای امروزی که افراد ساعات متمادی و زیادی را از روز در محل کار و کنار همکاران خود سپری می کنند، کیفیت روابط میان‌فردی و میزان توانایی افراد در مدیریت چالش‌های روزمره نقش پررنگی در احساس رضایت از زندگی دارند. در صورتی که افراد قادر به کنترل مشکلات شغلی نباشند به ناچار مجبور به تحمل استرس شغلی بالا خواهند بود. استرس شغلی نه تنها برای فرد بلکه کلیه همکاران، اطرافیان و سازمان را دگرگون خواهد کرد.
قبل از اینکه به سراغ ارائه راه حل برای کنترل استرس برویم بد نیست نگاهی داشته باشیم به اینکه چه عوامل و دلایلی سبب بروز استرس کاری برای کارمندان و کارکنان می شود. در ادامه این عوامل را بررسی خواهیم کرد.
عوامل شخصی
یکی از مهمترین عوامل استرس زا که بطور دائم می تواند گریبانگیر فرد باشد عوامل مرتبط با زندگی فردی و خانوادگی خود شخص می باشد. این عوامل به نوع روحیات شخص، روابط خانوادگی، نحوه آداب و رفتار اجتماعی، نوع نگرش شخص به زندگی و توانایی های شخص در مواجهه با انواع و اقسام مشکلات مربوط می شود. به عنوان مثال ممکن است توانایی یک شخص برای حل یک مشکل به نسبت توانایی شما بیشتر باشد؛ بنابراین شما در قیاس با آن شخص در معرض فشار و استرس بیشتری می باشید. و یا مسائل و مشکلاتی که در سطح خانواده وجود دارد می تواند زمینه ساز استرس و آسیب های فکری شود. مشکلات فردی در واقع در یک فرد نسبت به فرد دیگر کاملا متفاوت است و این دیدگاه خود شخص است که بعنوان ملاکی برای استرس در نظر گرفته شود یا خیر.
عوامل اجتماعی و فرهنگی
برخی از عوامل استرس زا برگرفته از مشکلات فرهنگی و اجتماعی می باشد که می توان گفت شخص نسبت به از بین بردن این عوامل ناتوان می باشد. مثلا ممکن است شغل کنونی شما، میزان درآمدتان و … از نظر برخی افراد مضحک به نظر برسد و آن ها با ریشخند کردن شما باعث تحقیر و در نتیجه افزایش استرس شما بشوند. و یا عوامل دیگری نظیر بد رفتاری مردم در هنگام ارتباطات روزمره، حوادث غیرمترقبه مثل تصادفی که در مسیر کار برایتان پیش می آید و در نتیجه بد رانندگی کردن برخی از رانندگان می باشد و بسیاری از عوامل دیگر که مستقیما ریشه در مسائل و مشکلات اجتماعی و فرهنگی جامعه دارد و مسببات بروز استرس بیشتر را فراهم می کند.
عوامل مرتبط با محیط کار
منشا بخش مهمی از استرس کاری همان محیط کار و شرایط موجود در آن می باشد. بسیاری از فاکتورها نظیر امنیت شغلی، نحوه تعامل با دیگر همکاران، نوع برخورد مدیران ارشد با کارکنان زیردست، فشار کاری و وظایف محوله، تطابق سمت کاری با تخصص شخص، میزان عایدی و درآمد از رایج ترین و موثرترین دلایل زمینه ساز در استرس کاری می باشند. هر کدام از این عوامل و یا عوامل دیگری که در روند فکری و ذهنی شخص در محیط کار اختلال به وجود آورد در نهایت سبب بروز استرس و کاهش بهره وری شخص می گردد. برخی از افراد به دلایل مختلف مانند حقوق کم، ملال آور بودن و قابل ارتقا نبودن شرایط کاری، عدم برخورداری از حمایت مدیران و … علاقه ای به شغل خود ندارند و این بی علاقگی می تواند در قالب اشتباهات فردی و به موقع انجام ندادن وظایف بروز کرده و زمینه ساز استرس برای شخص باشد.
اثرات وجود استرس بر فرد
همانطور که گفتیم استرس از عوامل متعددی ایجاد می شود. بنابراین هر شخص برای درمان استرس و کاهش آن ابتدا باید ریشه استرس را پیدا کرده و سپس اقدام به برطرف کردن آن نماید. استرس یک بیماری مزمن است و درصورتی که درمان نشود قطعا باعث دامن زدن به مشکلات دیگری نظیر افسردگی، سردرد، اختلالات ذهنی و خلقی، ضعف سیستم ایمنی، مشکلات خواب، کاهش حافظه و حواس پرتی، فشار خون، بیماری های قلبی و بسیاری مشکلات دیگر می شود.
این بیماری باید به صورت اصولی و درمدت زمان کافی درمان شود. دیده می شود که بسیاری از افراد برای فرار از استرس به مصرف خودسرانه انواع قرص ها، استعمال دخانیات و الکل و … روی می آورند که بی تردید وضع را وخیم تر خواهد کرد. استرس شخص را از یک زندگی سالم و عادی باز می دارد و تاثیرات منفی زیادی بر سلامت روحی و روانی می گذارد و گاهی اوقات تا حدی پیشرفت می کند که شخص افکار خودکشی به سرش می زند. استرس یک احساس طبیعی می باشد که همه افراد در شرایط مختلف بطور روزمره با آن دست و پنجه نرم می کنند. مشکل از جایی شروع می شود که شخص در برخورد با کوچکترین چالش ها و مشکلات دچار اضطراب و تنش می شود و ساعات طولانی در روز را با استرس می گذراند. فردی که استرسی است، مستعد بسیاری از بیماری ها می باشد.
فردی که درگیر استرس است تمرکز خود را ازدست داده و تمی تواند به طور کافی از توانایی و قابلیت هایش استفاده کند. این فرد تحت تاثیر اثرات گسترده استرس ناخودآگاه دچار احساسات منفی شده و اشتیاق به کار را از دست می دهد و در ادامه با بی انگیزگی کار را به اتمام می رساند. فردی که استرس بر او غالب شده خلاقیت خود را از دست می دهد و قدرت تفکرش برای ارائه راهکار و حل مسائل محدود می شود.
شیوه های کاهش و مدیریت استرس
- تشخیص عوامل استرس‌زا
یکی از راه های اولیه برای کنترل استرس، تشخیص عوامل استرس‌زا است. بهتر است نوع برخورد و احساسات را برای یک دوره مشخص نسبت به شرایط محیطی ثبت کنید تا به این صورت لیستی از عوامل استرس زا به ترتیب شدت استرسی که ایجاد می کنند را در اختیار داشته باشید. بدین طریق می توان نوع واکنش نسبت به هر شرایط را تنظیم کرد و با آزمون و خطا به یک نتیجه مناسب دست یافت. پیگیری عوامل استرس زا می تواند به مرور الگوها و روش های مناسبی را در اختیار شما بگذارد تا بر استرس غلبه کنید.
- تمرینات آرامشی، تحرک و ورزش
تمرینات ورزشی و استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن یا آرام بخشی مانند یوگا، مدیتیشن و انواع ورزش های هوازی استرس را از بدن شما دور کرده و سبب افزایش نشاط روحی و روانی خواهد شد. ورزش سلامت اندام های بدن از جمله قلب و مغز را تضمین کرده و بدین شکل با تسلط بر شرایط، توانایی های فرد افزایش می یابد. استراحت و تفریح نیز می تواند شما را از فضای کاری دور کرده و باعث آرامش بیشتر شود.
- تغذیه سالم و خواب کافی
استفاده از غذاهای مغذی و با کیفیت و دوری از غذاهای محرک و ناسالم مثل فست فودها، نوشیدنی های گازدار، غذاهای کافئین دار که سلامت قلب و اعضای بدن را از بین می برند، باعث کاهش استرس می شوند. رژیم غذایی شامل میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های سالم و غلات می تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و آرامش بیشتری برای جسم و روح انسان پدید آورد. خواب به اندازه کافی نیز در میزان بازدهی فرد اهمیت دارد. فردی که به اندازه کافی استراحت ندارد همواره خسته و بدون تمرکز بوده و نمی تواند کارایی مفیدی داشته باشد.
- مدیریت زمان
زمان بندی و برنامه‌ریزی برای استفاده موثر از زمان موجود نقش زیادی در کاهش استرس دارد. زمانی که اولویت ها تعیید شوند و کارها به ترتیب پیگیری شوند بهره وری فرد افزایش می یابد و زمان نیز به بهینه ترین شکل استفاده می شود. در این حالت فرد با کمبود زمان مواجه نمی شود و به راحتی مسئولیت هایش را انجام می دهد. مدیریت زمان به کارمندان کمک می کند با سازماندهی وظایف خود خسته نشوند و با استراحت کافی در خلال کار از شغل خود لذت ببرند. زمانی که وظایف محوله طبق موعد مقرر تحویل شوند فرد احساس آرامش کرده و استرس از او دور می شود.
- کاهش تنش با برخی اقدامات ساده
در مواقعی که تنش و استرس محیط افزایش می یابد سعی کنید برای مدت کوتاهی از محل دور شوید و به خود اجازه تجدید قوا و روحیه بدهید. در چنین مواقعی عوامل استرس زا مانند صدای زنگ گوشی، آلارم و اعلان های گوشی را خاموش کنید. با افرادی که سبب افزایش تنش و اضطراب می شوند تعامل نکنید. اگر در مکانی هستید که به هر علت باعث استرس شما می شود بعنوان مثال چیدمان دفتر کار خود را دوست ندارید؛ بهتر است محیط را با شرایط روحی و روانی خود تنظیم کرده و آن را تغییر دهید. برخی از کارهای سطحی و ناچیز اثرات قابل توجهی دارند.
- بیش از حد فکر نکنید
سعی کنید در مورد اتفاقات پیش آمده و یا اتفاقاتی که قرار است رخ بدهد بیش از حد تجزیه و تحلیل نکنید. تمرکز بیش از حد بر یک موضوع می تواند اثر عکس داشته باشد و مسبب استرس شود. بهتر است ذهن خود را با تفکرات مثبت و ایده هایی که باعث خوشحالی شما می شود معطوف کنید. در هر صورت تلاش کنید که راجب موضوعات مختلف منفی باف نباشید و به نکات مثبت قضیه توجه بیشتری داشته باشید.
- در تعامل صریح و قاطع باشید
در مورد مسائلی که مورد پسند شما نیست و با روحیات شما سازگاری ندارد قاطعانه صحبت کنید. اولویت را در انجام کارهای شخصی بگذارید و دیگران را به خود ترجیح ندهید. عزت نفس داشته باشید و با دیگران نیز با احترام برخورد کنید و طوری رفتار کنید که دیگران نیز به شما احترام بگذارند.
- از دیگران کمک بگیرید
گاهی اوقات از دیگران درخواست کمک کنید و اگر می دانید شخصی می تواند به شما کمک کند از او کمک بخواهید. گاهی اوقات حضور یک نفر حامی می تواند قوت قلب باشد و راه را برای ادامه مسیر باز کند. اعضای خانواده، دوستان و برخ همکاران می توانند پشتیبان خوبی برای لحظات تنهایی و استرس آور شما باشند.
- با سرپرست و مدیران صحبت کنید
در صورتی که محیط کار به هر دلیلی دچار مشکل شده است و روند کار مختل گردیده برای کاهش پیامدهای منفی و اضطراب حاصل از آن، مدیران ارشد را ملاقات کرده یا گزارشی ترتیب دهید تا مراتب را به اطلاع آن ها برسانید. بطور کلی سعی کنید عوامل استرس زای محیط کار را شناسایی کنید و با گفتگو با مدیران نسبت به برطرف کردن آن ها اقدام کنید. این اقدامات، باعث آرامش بیشتر شما و همکارانتان در محل کار خواهد شد. بهبود وضعیت روحی و روانی کارکنان در محل کار، سبب افزایش بهره وری سازمان خواهد شد.
- مراجعه به روانشناس یا روانپزشک
گاهی اوقات میزان استرس شخص در حدیست که بهترین راه مراجعه به یک روانشناس و یا در صورت لزوم روانپزشک است. در این مواقع دایره اقداماتی که فرد و دیگران می توانند برای او انجام دهند محدود بوده و احتمالا اثرگذار هم نخواهد بود. بنابراین در مواقع حساس و بحرانی بهتر است با نظارت پزشک شروع به درمان استرس کرد.
