معلم نقش اساسی در تربیت و زندگی انسان دارد. هرکدام از این ابعاد در زندگی انسان دارای اهمیت بوده و معلم در پیوند این دو به یکدیگر نقش مهمی ایفا می کند. معلمان راهنمایان و رهبرانی هستند که در شکل گیری شخصیت و نحوه تربیت دانش آموزان نقش پررنگی دارند. آن ها به عنوان یکی از مهمترین اعضای جامعه همواره در تلاشند تا با پرورش و آموزش کودکان اهدافی متعالی برای آن ها ترسیم کنند و با ایجاد انگیزه، دانش آموزان و کودکان را به سمت کارهای خوب و موفقیت های پی در پی سوق دهند. از آن جایی که کودکان امروز مدیران، مسئولان و رهبران احتمالی آینده هستند، مسئولیت بی بدیل و اهمیت معلمان بیشتر نمودار می شود. از این رو جایگاه و منزلتی که معلمان امروز دارند و باید داشته باشند بر هیچ کس پوشیده نیست؛ نظام آموزش و پرورش باید طوری تدوین شود که جایگاه رفیع معلمی در هر شرایطی برقرار بوده و دچار فراز و نشیب نگردد. ارج نهادن بر مقام معلم به معنی استوار کردن بنیان خانواده ها و استحکام شالوده های فرهنگی و اقتصادی آیندگان می باشد. همچنان که در برخی از کشورهای جهان نظیر ژاپن و آلمان، از معلمان به عنوان گنجینه هایی با ارزش حمایت می شود و از این جهت معلمان به عنوان مهمترین پایه های ساختار آموزشی شناخته شده که از اهمیت زیادی برخوردار هستند. معلمان کشورهای توسعه یافته برخلاف کشور ایران از حقوق و امکانات مادی و رفاهی بالایی برخوردار بوده در حالی که معلمان در ایران علی رغم نقش بسیار مهمشان در آموزش و ارتقا فرهنگ، همواره با شمار زیادی از دغدغه ها روبه رو بوده اند.
جایگاه معلم و اعتبار او عامل هرگونه تحول و انقلاب بنیادین در نظام آموزش و پرورش می باشد. بی شک افق و چشم انداز هر کشور را می توان از طریق بینش افراد آن جامعه به آموزش و پرورش و جایگاه معلمینش درک کرد. اگر جامعه ای قصد متحول شدن دارد و برای کسب موفقیت در عرصه های مختلف می خواهد دست بر تغییرات بنیادین و اساسی بزند، بهتر است منزلت اجتماعی معلمان را بهبود بخشیده و با ایجاد جایگاه و پایگاهی معتبر برای آن ها در جامعه، آن ها را در اجرای شایسته و بهتر در وظایفشان یاری نماید.
در این مقاله از وبسایت پزشکی مگ به بررسی نقش خطیر و گرانمایه معلمین در پیاده سازی اصول آموزش و تربیت انسان ها می پردازیم. توضیح خواهیم داد که چگونه معلمین به طور مستقیم و غیر مستقیم بر توسعه فردی، اجتماعی و اخلاقی دانش آموزان نقش داشته و چگونه می توانند به ارتقا فرهنگ و توسعه اقتصادی یک کشور کمک کنند.
دلایل اهمیت معلمان
معلمی شغلی بسیار مهم است که در بهبود وضعیت آموزش و تعالی تربیت و اخلاق نقش مهمی ایفا می کند. مصائب و سختی هایی که معلمین در این مسیر با خود حمل می کنند در زبان نگنجیده و بر همگان آشکار است که در بسیاری از اوقات به تنهایی این مسیر سخت را با دانش، تخصص، از خودگذشتگی و علاقه هموار نموده و تلاش می کنند تا بدون خستگی اهداف آموزش و پرورش فرزندان این مرز و بوم را تعالی ببخشند. شغل معلمی شغل بسیار حساسی است زیرا مهمترین تاثیر را بر زندگی دیگران دارد. او با انتقال دانش و مهارت های فنی و فکری به دانش آموزان، باعث ترویج علم و رقم خوردن سرنوشت یک کشور و ملت می شود. از این روست که در جوامع متمدن امروزی معلمان از احترام، جایگاه و منزلت ویژه ای برخوردارند و برای افراد جامعه افرادی مهم تلقی می شوند. آن ها مهمند زیرا کودکانی که به واسطه معلمان رشد می یابند از آن ها تاثیر می پذیرند و بعنوان یک الگو به او نگاه می کنند. کودکان همواره تخیل می کنند و در مخیلاتشان از ورزشکاران و ابرقهرمانان الگویی در ذهن خود ترسیم می کنند. معلمین نیز می توانند بعنوان این الگوها در ذهن کودکان جای داشته باشند و اعمال و ارزش ها و نگرش های مناسب را به کودکان منتقل کنند. همه افراد، الگوهای خود را دوست دارند و به آنها احترام می گذارند؛ معلم یکی از این الگوها بوده که تاثیر به سزایی در سرنوشت و تربیت همه افراد خواهد داشت.
جایگاه معلم در جامعه
برای ایجاد یک ساختار تحصیلی، علمی و فرهنگی کارآمد در هر جامعه به حضور معلمان احتیاج است. همانطور که گفته شد این رسته شغلی نه تنها در فرآیند مهم آموزش و پرورش و تربیت افراد نقش دارد بلکه راهنما و رهبران اجتماعی قلمداد می شوند که می توانند جامعه را به درجات رفیع نائل کنند. معلمان از طریق آموزش و انتقال مهارت های تخصصی و فنی مسئولیت ویژه ای در تربیت نسل های بعدی و تشکیل ذهنیت و شخصیت جامعه در آیندگان دارند. این معلمین هستند که باعث ایجاد انگیزه و شکل گیری توانمندی های مختلف و شکوفا شدن استعدادها در افراد شده و وضعیت یک جامعه را دگرگون می کنند. بدون معلمان پیشرفت و توسعه فردی و جمعی ممکن نبوده و پایه های فرهنگ، اخلاق، دانش و بطور کلی جامعه، سست بنا نهاده خواهد شد.
رشد شخصی افراد و تاثیر معلم
رشد شخصی افراد در مراحل ابتدایی زندگی افراد توسط خانواده و معلمین او شکل می گیرد. معلمان در فرآیند تربیت و آموزش کودکان تاثیر به سزایی دارند و با انتقال مهارت ها و دانش به آن ها باعث رشد و بالندگی آن ها می شوند آن ها از منظرهای متعدد می توانند نقش الگویی موثر را برای دانش آموزان و کودکان ایفا کنند. برخی از نقش‌های مهم معلم در رشد فردی افراد عبارتند از:
الگوی مثبت و ایجاد انگیزه
معلمان با ایجاد انگیزه و رفتارهای مناسب می توانند ارزش ها و آموزش هایی را به دانش آموزان انتقال دهند که از خود الگویی مثبت در ذهن آن ها به جای بگذارند. آن ها با رهبری و نشان دادن استقامت، تعهد و ارزش های اخلاقی، باعث رشد دانش آموزان در مسیر درسی و پیشرفت آن ها در زندگی شخصی شان می شوند. معلمان با بهره گیری از رفتار و گفتار مناسب باعث تاثیرپذیری بیشتر دانش آموزان شده و آن ها را به سمت الگوگیری و تشکیل شخصیت مناسب و شایسته سوق می دهد. ایجاد انگیزه برای یادگیری در دانش‌آموزان از دیگر وظایف معلم است که بدین شکل دانش آموزان با انگیزه و علاقه بیشتری به امور تحصیلی خود می پردازند و علاقه آن ها برای یادگیری بیشتر می شود.
کشف استعداد، علایق و توانایی ها
معلمان می توانند در کشف استعداد و علایق دانش آموزان نقش مهمی داشته باشند. آن ها با ایجاد محیط های آموزشی مختلف، فراهم کردن فرصت های آموزشی و تجارب جدید، بکارگیری روش های تدریس متنوع و محرک و محک زدن دانش آموزان در موقعیت های مختلف درسی و هوشی، باعث کشف توانایی ها و پتانسیل های فردی دانش آموزان شده و بدین طریق راه های رشد شخصی دانش آموزان را تسهیل می کنند. معلمان با ارزیابی و سنجش فعالیت ها و علایق دانش آموزان، راهنمایی های مناسب و قابل دستیابی را به آن ها ارائه داده و باعث تطبیق استعدادها و علاقه های آن ها با یکدیگر می شوند.
پشتیبانی، تشویق و حمایت
نقش حمایتگر یکی از مهمترین نقش های معلمان در جهت توسعه شخصی دانش آموزان می باشد. آن ها همواره بعنوان راهنمایان با تعامل مثبت و ارائه بازخوردهای مثبت باعث تشویق و انگیزه بیشتر دانش آموز شده و سبب می شوند که دانش آموز با قوت قلب و اعتماد به نفس کافی به راه خود ادامه داده و در این مسیر پشتکار کافی به خرج دهد. این موضوع سبب می شود که دانش آموز با اراده کامل در برابر ناملایمات و چالش های سخت قد علم کرده و با مشکلات جهت غلبه بر آن ها مبارزه کند. حمایت عاطفی و روانی از اهمیت ویژه ای در رشد دانش آموزان برخوردار است.
تقویت اعتماد به نفس
تقویت اعتماد به نفس نیز از اعمال مهمی است که یک معلم در توسعه شخصی یک دانش آموز انجام می دهد. معلمین نقاط قوت و نقاط ضعف دانش آموزان را بررسی کرده و به عنوان مثال برای نقاط قوت، پاداش و تشویق در نظر گرفته و برای نقطه ضعف ها، آموزش و توانمندسازی بیشتر در نظر می گیرند تا بدین طریق دانش آموزان بتوانند چالش ها را از میان برداشته و به اعتماد به نفس بیشتری دست یابند.
تربیت و ترویج اخلاقی و اجتماعی
معلم ها در ترویج و توسعه ارزش هایی نظیر مسئولیت پذیری، تعهد، احترام، صداقت، ایثار و شفقت نقش مهمی دارند و با آموزش این ویژگی ها به دانش آموزان کمک می کنند تا افراد بهتری برای جامعه بوده و نقش بیشتری در اعتلای فرهنگی یک جامعه داشته باشند. معلمان با ترویج این ارزش‌ها و آموزش اخلاقیات به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا به شخصیت قابل قبول تری دست یابند و بتوانند از این اصول در زندگی شخصی و اجتماعی خود استفاده کنند و آمادگی کامل را در برابر موقعیت های مختلف ارتباطی داشته باشند.
مشاوره و راهنمایی
معلمان در تصمیم گیری های دانش آموزان و داشتن برنامه توسط آن ها نقش شایانی دارند. آنان با ارائه اطلاعات و مشاوره های کابردی به دانش آموزان کمک می کنند تا تصمیمات عقلانی و منطقی گرفته و به انتخاب های آگاهانه تری دست بزنند. این اطلاعات ارائه شده می تواند در رابطه با آینده شغلی، تحصیلات، ازدواج و اهداف مورد نظر دانش آموزان باشد. همچنین با ارائه راهکارهای مناسب به آن ها یاد می دهند که بر استرس خود مسلط شده و توانایی حل مسائل را دریابند تا قادر به داشتن استراتژی مناسب جهت رفع مشکلات خود باشند.
تأثیر معلم بر رشد اجتماعی
برخورداری از مهارت های جمعی همچون ارتباط و تعامل با دیگران، همکاری، کارهای تیمی و گروهی، تفکر انتقادی و حل مسائل از مهمترین خصوصیت هایی است که معلم در انتقال آن ها نقش داشته و اثرگذار می باشد. پرورش این مهارت ها باعث ایجاد جامعه پویا و سالم شده و در پیشرفت و توسعه اجتماعی تاثیرگذار می باشد. در ادامه برخی از تاثیرات معلم بر رشد اجتماعی را شرح خواهیم داد:
تقویت مهارت‌های ارتباطی
ایجاد فرصت های ارتباطی و تعاملی با دیگر افراد و دیگر دانش آموزان به آن ها کمک می کند تا روابط اجتماعی را بهتر یاد گرفته و بتوانند به خواسته ها و علایق آن ها نیز احترام بگذارند. تقویت مهارت های ارتبطی باعث می شود که افراد از خودشیفتگی و خودخواهی فاصله گرفته و به یاد داشته باشند که زندگی جمعی بر پایه احترام، از خودگذشتگی و مهر استوار است. توانایی در ارتباط جمعی و تعامل به دانش آموزان کمک می کند تا با خانواده، دوستان، همکاران و جامعه رابطه بهتر و موفق تری داشته باشند. بخش مهمی از دانش ارتباط توسط معلمان به دانش آموزان آموزش داده می شود.
آموزش ارزش‌های اجتماعی
معلمان در انتقال مفاهیم و ارزش هایی همچون احترام، فداکاری، همدلی، کمک، صداقت و ویژگی های مهم فردی نقش مهمی دارند. این ارزش ها در مدرسه به دانش آموزان تدریس می شود و در صورتی که فردی از چنین ارزش هایی عاری باشد نه تنها خود او، بلکه جامعه با مشکلات زیادی گریبانگیر خواهد شد.
ترویج همکاری و تعاون
معلمان با ایجاد محیط های گروهی و سازماندهی فعالیت های تیمی به دانش آموزان می آموزد تا در سایه همکاری و همیاری فعالیت ها و اهداف خود را پیش ببرندو بسیاری از اوقات انسان به واسطه کمک های اطرافیان و دوستان مسیر کوتاه تری را می پیماید و زودتر به سر منزل مقصود می رسد. معلمان به دانش آموزان کمک می کنند تا دوستان مناسب و مطابق با روحیات خود پیدا کنند تا نسبت به یکدیگر درک و احترام بیشتری داشته باشند. معلم به داشن آموزان می آموزد که انجام صحیح وظایف در برنامه های تیمی به چه شکل است؛ این آموزه ها و تجربیات سبب می شود که دانش آموزان در آینده به راحتی با محیط های کاری و اجتماعی خو گرفته و به راحتی نقش خود را به طور موثر ایفا نمایند. به طور کلی معلمان نقش مهمی در ایجاد رشد اجتماعی دانش آموزان و تحویل آن ها به جامعه ای پویا دارند.
توسعه اخلاق، آموزش و ارتقا فرهنگی
معلم از معدود افراد ذی صلاحیست که می تواند مسائل مهمی چون آموزش و پرورش، اخلاق، انتقال دانش و آگاهی، پرورش خلاقیت، کسب استقلال فردی و اخلاق مداری و ارتقا فرهنگ را به جوانان و دانش آموزان آموزش بدهد. در واقع مسائل فوق نقش مهمی در پربار شدن وضعیت آموزش و فرهنگ یک کشور دارد و با اعتلای این موضوعات می توان به پیشرفت های مهمی نظیر توسعه معنوی و اقتصادی دست یافت.
آموزش و پرورش آیینه تمام نمای فرهنگ یک کشور است. آموزش و مجری آن یعنی معلم مظهر غنی سازی و به روزرسانی فرهنگ یم جامعه هستند. فرهنگ و آموزش رابطه مستقیم داشته بطوریکه ضعف در یکی باعث تضعیف دیگری می گردد.
نظام آموزش و پرورش در کنار خانواده دو نهاد مهمی هستند که در توسعه ارزش های اخلاقی، مدنی و معنوی افراد موثر می باشند. آن ها نقش اساسی در هدایت افکار و اهداف افراد، پیشبرد حقوق انسانی، همبستگی، ترویج ارزش ها و بنیان نهادن تفکرات آزادمنشانه دارند. بنابراین تلاش این دو نهاد در کنار دیگر نهادها برای اعتلای جامعه، اخلاق و فرهنگ لازم بوده تا نیازهای عصر حاضر برای یاری رسانی به بشر تامین شود.
این معلمان هستند که صلاحیت انتقال ارزش های اجتماعی و فرهنگی را از نسلی به نسل دیگر داشته و به وسیله این اصول است که فرهنگ یک جامعه ماندگار و پایدار باقی می ماند. در کنار حفظ آثار و ارزش های فرهنگی، کشف و ابتکار جدید باعث تحول یک جامعه می شود؛ معلم به ما می آموزد که انتقاد و ابتکار سبب دگرگونی شده و با خلاقیت می توان به آینده ای نو، مغزهایی نوآور، زندگی با تفکرات جدید و انسان های روشنفکر دست یافت.
اگر بخواهیم خلاصه بگوییم، معلم در اجرای رسالت هایش می تواند سبب تغییر زندگی مردم بشود. این توصیف به راحتی می تواند مسئولیت سنگین و عمیق معلم را نمایان کند. معلم ها ظاهرا توسط تعدادی دانش آموز و یک کلاس درس احاطه شده اند؛ اما هریک از این دانش آموزان یک شهروند و عضوی از خانواده محسوب شده که بطور مستقیم آموخته های خود را در این محافل گسترش می دهد. بینش و آینده بینی یک معلم در اجرا و تحقق اهداف دانش آموزان به عنوان شهروندان جامعه در آینده نقش مهمی دارد. بنابراین معلم پس از والدین سرمشق و جز لاینفکی از زندگی کودکان و نوجوانان می باشد.
نقش معلم در توسعه اقتصادی
آینده را کودکان و دانش آموزانی که امروز در حال تحصیل و فراگیری علم هستند رقم می زنند؛ پس نتیجه می گیریم که امر آموزش در توسعه یک کشور نقش اساسی دارد. معلمان با آموزش در محیط مدرسه سبب ترویج علم می شوند؛ این علوم و آموزش باعث پدیدار گشتن کارآفرینان و فرهیختگانی می شود که با خلاقیت، ابتکار و مهارت به پیشرفت های کشور در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی کمک می کند. توسعه اقتصادی سبب تحول در زندگی مردم یک کشور شده و درهای ناگشوده زیادی را بر روی آن ها باز می کند.
مهمترین ویژگی هایی که یک معلم برای اثرگذاری باید داشته باشد
در نظام آموزش و پرورش، معلم مهمترین عامل رشد و توسعه تعلیم و تربیت می باشد. بنابراین باید اذعان داشت که جایگاه آموزش و پرورش در تربیت نیروی انسانی متعهد و ماهر اهمیت ویژه ای دارد که مجری این مسئله معلم می باشد. برای تربیت نیروی انسانی کارآمد، باید تمام زمینه های مورد نیاز را فراهم نمود تا جامعه با بهره گیری از آن قابلیت رشد و توسعه را پیدا کند.
برخی از موضوعات و عواملی که باعث بهبود فرآیند تربیت و آموزش نیروهای انسانی توسط معلمین می شود شامل موارد زیر است:
- داشتن ویژگی های روانی، اخلاقی و عقلی و تناسب داشتن آن با شغل و حرفه معلمی تا بدین صورت بتوان بر دانش آموزان نفوذ داشته و بعنوان یک الگوی مناسب و مطلوب مورد توجه دانش آموزان باشد.
- داشتن دانش، اطلاعات و مهارت لازم برای تدریس و آموزش به دانش آموزان
- آمادگی کافی و کامل برای عرضه و انتقال مفاهیم درسی و دانش تخصصی به دانش آموزان بطوریکه یادگیری این مطالب برای دانش اموزان سهل و آسان باشد و دانش آموزان بتوانند با محیط کلاس و محتوای درسی خو بگیرند.
- آشنایی با مطالب و محتوای درسی و ارائه روش های تدریس مناسب و درخور دانش آموزان
- مسلط به مسائل روان شناسی تربیتی و بکارگیری روش های انگیزشی برای دریافت نتیجه بهتر در امر آموزش
- سنجش و ارزیابی بازدهی دانش آموزان برای اطمینان از موثر بودن تحوه تدریس و میزان موفقیت درسی آن ها
- توجه به توانمندی ها و پتانسیل های فردی دانش آموزان برای پرورش انسان های متعهد، خلاق، توانمند و ماهر در آینده جامعه
- شفقت و دلسوزی در برابر دانش آموزان و در نظر گرفتن شرایط آن ها با حمایت کافی
- داشتن پشتکار در امر تدریس و خستگی ناپذیری در برابر ناملایمات و فراز و نشیب ها و مشتاق به انجام وظیفه معلمی و تدریس
- معلمان باید از قوه درک کافی برخوردار باشند و نسبت به دانش آموزان با درک عمیق و حس دوست داشتن برخورد کنند.
- صبور بودن یکی از کلیدی ترین مشخصه های معلمی است. با صبر و شکیبایی می توان بر بسیاری از مشکلات فائق آمد. صبوری در برابر دانش آموزان، والدین آن ها، سیستم بوروکراسی و کاغذبازی محیط آموزش و سیاست های نظام آموزش و پرورش و مدارس از مسائلی هستند که معلم دائما با آن ها دست و پنجه نرم می کند.
- تعهد در برابر امر تدریس یک وظیفه مهم معلم می باشد و معلم باید بر این موضوع مشرف باشد و بداند که حرفه معلمی را آگاهانه انتخاب کرده؛ بنابراین نباید از هیچ تلاشی فروگذار باشد.
- معلمان باید بتوانند در مورد فرهنگ ها و اختلاف نسل های مختلف با دانش آموزان گفتگو کرده و همچنین توانایی ارتباط با همکاران از نسل ها و نگرش های متفاوت را داشته باشد.
- و مورد آخر تلاش؛ تلاش مستمر مطمئنا باعث ایجاد بسیاری دستاوردها می شود. معلمانی که همواره در فکر تلاش و زحمت بیشتر هستند نه تنها سبب تعالی خود می شوند بلکه دانش آموزان موفق تر و اثرگذارتری را تحویل جامعه می دهند.
در این مقاله تلاش کردیم تا گوشه کوچکی از نقش مهم و تاثیرگذار معلمان در جامعه را آشکار کنیم. بدون شک سعادت هر جامعه مستقیما به زحمات و همت معلمان بستگی داشته و آن ها هستند که در تربیت، آموزش و ارتقای کشور اثری غیر قابل انکار دارند. سایت پزشکی مگ امیدوار است که در آینده ای نه چندان دور، معلمان به ارزش و جایگاه واقعی خود دست یافته تا در این مرز و بوم همواره با تلاش بی وقفه شان به رشد و بالندگی کشور کمک کرده و از عهده وظایف محوله شان بر بیایند.
سلام ممنون بابت مقاله ابعاد مختلف بررسی شده و نکات بیان شده