بررسی دستگاه تناسلی زنان و ساختار آن

دستگاه تناسلی، سلامت جنسی و بیماری های مرتبط با دستگاه تناسلی به دلیل کمبود آموزش، وجود مسائل دینی و مذهبی و عدم توجه به آن در سال های گذشته مغفول مانده و کمتر به آن پرداخته شده است و بسیاری از افراد به اندازه کافی در مورد آن اطلاع نداشتند؛ اما در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی و رسانه های جمعی و تمایل مردم جهت کسب آگاهی در مورد بدن و ساختار آن به ویژه دستگاه تناسلی، بیشتر در مورد این موضوع صحبت می شود. آگاهی از ساختار بدن انسان برای هر شخص امری اجتناب ناپذیر است. به خصوص دستگاه تناسلی، در زنان و مردان، به دلیل حساسیت و اهمیت آن در امر تولید مثل و برطرف کردن غرایز جنسی باید مورد توجه قرار گیرد. شناخت کافی از اندام های تناسلی می تواند سبب بهداشت جنسی و جلوگیری از انواع بیماری های جنسی شود.

دستگاه تناسلی همه زنان به لحاظ ساختاری مشابه هم بوده و صرفا از لحاظ ظاهری ممکن است تفاوت هایی وجود داشته باشد.

موضوع مورد بحث این مقاله به دستگاه تناسلی زنان اختصاص دارد که در ادامه به شناخت بیشتر آن می پردازیم.

آناتومی دستگاه تناسلی زنان

دستگاه تناسلی زنان همانند دستگاه تناسلی مردان شامل بخش‌هایی در خارج و داخل بدن است.

دستگاه تولید مثلی زنان دو بخش اصلی دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

اندام های خارجی

فرج در واقع بخشی عمده ای از اندام خارجی زن می باشد که در برگیرنده لب‌های داخلی و خارجی، کلیتوریس، دهانه واژن و مجرای دفع ادرار است. در بالا و جلوی فرج بخشی مثلثی شکل با بافتی نرم وجود دارد که از مو پوشیده شده است. قسمت خارجی دستگاه تناسلی زنان که اندام های داخلی را از موارد بیماری زا مانند عفونت های مقاربتی جلوگیری می کند و وظیفه هدایت اسپرم به اندام داخلی را بر عهده دارد شامل موارد زیر می باشد.

• لابیا ماژور(لب های بزرگ): لابیا ماژور شامل دو لایه گوشتی نرم و به نسبت ضخیم در خارجی ترین قسمت ورودی آلت تناسلی زنان است که از قسمت فوقانی دستگاه تناسلی آغاز و تا معقد ادامه می یابد و ممکن است بطور تقریبی ضخامتی به اندازه 2 تا 3 سانتی متر داشته باشد. محل قرارگیری لابیا ماژور در زیر مونس پوبیس می باشد که در زمان داشتن رابطه جنسی به دلیل افزایش گردش خون در بافت های آن متورم می شود. در قسمت بیرونی لابیا موهای زائد رشد می کند.
• لابیا مینور: لابیاهای کوچک شامل دو لایه پوستی از جنس گوشت می باشند که درون لابیاهای بزرگ قرار گرفته اند و اندازه تقریبی آن حدود 4 سانتی متر است. لابیا مینور که اطراف دهانه واژن و دهانه مجرای ادرار را می پوشاند در هر فرد شکل‌ و اندازه متفاوتی دارد. این عضو دارای پوستی بسیار حساس است و با تحریک جنسی متورم می شود. در اغلب موارد یک لابیا از لابیای دیگر بلندتر است. لابیا مینور می تواند ظاهری صاف یا چروکیده داشته باشد و اندازه آن نیز می تواند کوتاه یا بلند باشد. لابیا کوچک پوستی نازک و بدون مو دارد. این لب ها در هدایت درست ادرار نقش مهمی دارند.
• مونس پوبیس: مونس پوبیس که دارای غده های چربی می باشد، نقش محافظت از استخوان شرمگاهی در هنگام رابطه جنسی را بر عهده دارد و به شکل یک برجستگی و بافت چربی است که جلوی استخوان شرمگاهی و دقیقا در بالای فرج قرار گرفته است. مونس پوبیس توسط موی شرمگاهی احاطه شده است.
• کليتوريس: کلیتوریس یک برجستگی کوچک با پایانه های حسی فراوان می باشد که از یک بافت اسفنجی تشکیل شده و بیشترین تحریک جنسی و دریافت حس لذت در کلیتوریس اتفاق می افتد. کلیتوریس در نوک آلت تناسلی قرار گرفته یعنی قسمتی که دو سمت لابیای مینور در قسمت بالایی اندام تناسلی به یکدیگر می‌رسند. کلاهک کلیتوریسی یک لایه پوستی می باشد که وظیفه آن حفاظت از کلیتوریس و نوک کلیتوریس در برابر ضربه و سایش می باشد و آن را پوشش می دهد. کلیتوریس در درون بدن و زیر واژن قرار گرفته است بنابراین فز بیرون اندام تناسلی فقط نوک آن قابل مشاهده می باشد. کلیتوریس در زمان تحریک جنسی به دلیل افزایش گردش خون متورم و بزرگتر می‌شود.
• دهليز یا دهانه واژن: دهلیز یا دهانه واژن یک شکاف باریک بین مجرای ادرار و مقعد می باشد که عمل زایمان، رابطه جنسی و دخول از طریق آن انجام می شود و همچنین خون پریود از همین قسمت از بدن خارج می گردد.
• مجرای ادرار: مجرای ادرار یک شکاف کوچک بین کلیتوریس و دهانه واژن می باشد که هدف آن دفع ادرار از مثانه به بیرون از بدن است. این عضو توسط لابیا مینور پوشش داده شده است.
• غدد بارتولین: این دو غده کوچک در نزدیکی دهانه واژن قرار گرفته اند و نقش آن ها ترشح مایعاتی است که در زمان رابطه جنسی واژن را روان ‌و لغزنده کنند.
• پرینه: ناحیه ایست که در زیر لابیا ماژور و بین دهانه واژن و مقعد قرار دارد. طول پرینه حدود 2 تا 5 سانتی متر می باشد.

برخی از بانوان به دلیل نارضایتی از شکل و شمایل اندام های خارجی دستگاه تناسلی به عمل های زیبایی و یا استفاده از داروهای مختلف روی می آورند. بعنوان مثال ممکن است افرادی از رنگ آلت تناسلی خود و تیرگی آن ناراضی باشند و یا اندازه لابیای آلتشان بیش از اندازه بزرگ باشد. امروزه اکثر این موارد قابل درمان بوده و شخص به راحتی می تواند به اندام دلخواه خود دست یابد. برخی از این اقدامات نیازمند هزینه و نقاهت بیشتری است در صورتی که برخی از روش های درمانی به سرعت جوابگو بوده و هزینه کمتری نیز بر جای می گذارد. مثلا استفاده از داروهایی نظیر کرم روشن کننده سوماتولین علاوه بر جوابدهی مناسب در مدت زمان کم، عوارض و هزینه کمتری هم دارد. و یا برای افزایش سایز سینه و باسن و برجسته کردن آن ها بسیاری از افراد ریسک عمل های جراحی و ایمپلنت پروتز را نمی پذیرند و ترجیح می دهند از داروهای با منشا گیاهی که عوارض و ریسک کمتری دارد استفاده کنند. یکی از این داروها محصول شرکت سوماتولین با خاصیت حجم دهندگی می باشد.

اندام های داخلی

قسمت داخلی دستگاه تناسلی زنان که وظیفه رشد و نمو جنین و سپس زایمان را بر عهده دارد از ارگان های زیر تشکیل شده است.

• مهبل يا واژن (Vagina): واژن يک مجراى انعطاف پذیر و عضلانى حدود 10 سانتی متری است است که دهانه رحم را به دهانه واژن متصل می کند. در هنگام رابطه جنسی طول واژن کش می آید. ساختار واژن بدلیل الاستیته بودن آن در زمان زایمان دچار انبساط می گردد تا امکان خروج نوزاد را فراهم کند. بعد از زایمان مجددا به حالت قبل برگشته و منقبض یا تنگ می شود. درون واژن مخاطی وجود دارد که از غدد بارتولین به درون آن ترشح شده است تا محیط آن را مرطوب و روان کند. واژن مخزنی است که اسپرم در آن به سمت لوله های فالوپ و رحم جهت انجام لقاح حرکت می کند.
• دهانه رحم یا سرویکس: دهانه رحم در حقیقت بین رحم و واژن قرار گرفته و این دو را از هم جدا می‌کند. دهانه رحم دارای بافتی رشته ای و عضلانی می باشد و به دو بخش اکتوسرویکس (کانال بیرونی) دارای بافت سنگفرشی و اندوسرویکس (کانال داخلی) دارای بافت استوانه ای تقسیم می شود. آن قسمت از دهانه رحم که هنگام معاینه زنان مشاهده می شود اکتوسرویکس می باشد. دهانه رحم تولید و ترشح مخاط را بر عهده دارد که این ترشحات باعث می‌شوند که اسپرم‌ها مجاز به ورود به رحم نباشند. مخاط ترشح شده توسط دهانه رحم همچنین دارای خاصیت ضد باکتریایی است که از عفونت باکتریایی جلوگیری می کند. در هنگام زایمان دهانه رحم گشاد شده تا خروج نوزاد راحت تر صورت بگیرد. به دلیل وجود دهانه رحم، تامپون و وسایل پیشگیری، درون بدن گم نمی شوند. در طول دوران قائدگی نیز دهانه رحم برای عبور خون گشادتر می شود.
• رحم يا زهدان (Uterus): ساختار رحم عضلاني، ضخيم و به شکل یک گلابى می باشد که در حفره لگن قرار گرفته است. رحم محلی برای رشد و تغذیه جنین در طول دوره بارداری می باشد. حفره رحم حالت انعطاف پذیر دارد و در زمان بارداری برای جا دادن جنین در خود بزرگتر می شود. بافت رحم از یک غشا و لایه خاص به نام اندومتریوم تشکیل شده است که در زمان پریود دچار ریزش می‌شود. در واقع پریود شدن نشان از عدم بارداری و ریزش لایه اندومتریوم در رحم دارد که به طور معمول هر ۲۸ روز یک بار انجام می شود و در برخی از افراد این مدت زمان ممکن است تفاوت داشته باشد. بافت رحم در زمان بارداری نیز لایه‌ اندومتریوم ضخیمی را برای پذیرش تخمک فراهم می‌کند تا در صورت بروز حاملگی محیطی مناسب برای رشد جنین وجود داشته باشد. زمانی که رابطه جنسی برقرار می شود قسمت تحتانی رحم به سمت ناف و بالا حرکت میکند تا واژن منبسط شده و بدین طریق تحریک جنسی افزایش یابد.
• تخمدان‌ها (Ovaries): دو عضو تخم مرغی شکل هستند که درون حفره لگن و دو طرف رحم قرار داشته و به لوله های فالوپ متصل شده اند. تخمدان ها به اندازه یک بادام می باشند. تخمدان ها، وظیفه تولید و ترشح هورمون استروژن و پروژسترون، تولید تخمک و تخمک گذاری جهت تولید مثل را بر عهده دارند. تخمدان‌ ها با بلوغ فعالیت خود را آغاز می کنند و در زمان یائسگی فعالیتشان پایان می‌یابد. هورمون های LH و FSH که از غده هیپوفیز ترشح می شوند مستقیما در ترشح هورمون های زنانه استروژن و پروژسترون دخالت دارند. تخمک‌ها بعنوان سلول جنسی ماده در تخمدان ها ذخیره می شوند. به طور معمول در هر ماه، یک تخمک از تخمدان‌ها آزاد شوه و آماده لقاح می گردد. در صورتی که بیش از یک تخمک آزاد شود و عمل بارداری صورت گیرد احتمالا دو جنین و بعبارتی جنین دوقلو بوجود خواهد آمد.
• لوله فالوپ (Uterine Tube): لوله های باریکی با طول تقریبی 12 سانتی متر هستند که قسمت فوقانی رحم رو به تخمدان متصل می کنند. عمل لقاح در لوله فالوپ انجام می شود، زیرا اسپرم خود را از مسیر واژن و رحم به لوله فالوپ رسانیده و آنجا وارد تخمک می شود و سپس تخمک تلقیح شده به رحم منتقل می گردد و در پوشش دیواره رحم قرار می گیرد.
• فیمبریا یک عضو انگشت مانند است که در انتهای لوله‌های فالوپ قرار گرفته است. با آزاد شدن تخمک از تخمدان‌ها، فیمبریا تخمک را به درون لوله فالوپ می‌کشد و سپس به سمت رحم منتقل می کند.
• هایمن یا پرده بکارت بافتی نازک و گوشتی است که ضخامتی حدود 2 میلی متر داشته و دهانه واژن را پوشش می دهد.. بافت پرده بکارت شکل‌های مختلفی دارد. در برخی افراد اندازه پرده بکارت بزرگ بوده و در برخی دیگر کوچک می باشد. تعدای از افراد نیز بطور طبیعی پرده بکارت ندارند. خون پریود بسته به اندازه پرده بکارت راحت یا سخت از واژن خارج می شود. در صورت وجود پرده بکارت در دستگاه تناسلی، با اولین دخول آلت مردانه از بین می رود که باعث درد یا خونریزی می شود.

وظایف دستگاه تناسلی زنان

دستگاه تناسلی در زنان وظایف گوناگونی از جمله برقراری رابطه جنسی، قائدگی یا پریود و تولید مثل و بارداری بر عهده دارد.

دستگاه تناسلی زنان سلول‌های تخمک را تولید کرده و برای تولید مثل آماده می کند؛ بعبارتی تخمک را پس از لقاح با اسپرم از طریق لوله های فالوپ به رحم ارسال می کند. تخمک تلقیح شده برای مدت 9 ماه در محیط رحم لانه گزینی کرده و شروع به رشد و نمو می کند. در صورتی که لقاحی صورت نگیرد دیواره ضخیم رحم ریزش می کند و پریود اتفاق می افتد. دستگاه تناسلی زنان وظیفه تولید و ترشح هورمون های زنانه را نیز بر عهده دارد.

بیماری های دستگاه تناسلی زنان

بیماری های جنسی می توانند مسبب بسیاری از نارضایتی های جنسی شوند. بنابراین بهتر است به سلامت دستگاه تناسلی توجه نمود تا از بروز برخی بیماری ها پیشگیری شود. برخی از بیماری های مرتبط با دستگاه تناسلی زنان را در ادامه بررسی می کنیم.

• بیماری‌های مقاربتی شایع در زنان شامل تبخال و زگیل تناسلی، سوزاک، کلامیدیا و ویروس پاپیلومای انسانی یا (HPV)می باشد که هرکدام به نسبت شدت عوارض خاص خود را دارند.
• سرطان واژن نوعی بیماریست که در بافت واژن سلول های بدخیم بوجود می آید که نمونه های مختلف و رایج آن شامل سرطان سلول سنگفرشی که اغلب در زنان بالای ۶۰ سال رخ می دهد. سرطان آدنوکارسینوم نیز در افراد بالای 50 سال اتفاق می افتد. سرطان های ملانوم بدخیم، رابدومیوسارکوم، لیومیوسارکوم نیز از سرطان های رایج واژن می باشند.
• عفونت های واژینال که با ترشحات غیر طبیعی و بدبو همراه است و سبب تورم واژن و عفونت های ادراری نیز می گردد.
• واژینیسموس که باعث اسپاسم غیرارادی واژن می گردد و اکثرا در زمان برقراری رابطه جنسی رخ می دهد بطوریکه با ورود آلت تناسلی مردانه واژن دچار درد شدید می شود.
• تریکومونیازیس یک بیماری مقاربتی است که مهمترین علامت آن التهاب و تورم واژن، سوزش و خارش، ترشحات بدبو و دفع ادرار به همراه درد است. این بیماری توسط یک انگل به وجود می‌آید و قابل سرایت است.
• سندروم تخمدان پلی‌کیستیک که در آن هورمون مردانه توسط تخمدان‌ها و غدد آدرنال بیشتر از حد تعادل تولید می شوند.
• ایدز بیماری عفونی است که می تواند از طریق رابطه جنسی به وجود آید و سبب تخریب سلول‌های ایمنی بدن ‌شود.

بهداشت و مراقبت دستگاه تناسلی زنان

برای جلوگیری از تجمع باکتری و میکروب به دلیل ترشحات واژینال روزانه قسمت خارجی دستگاه تناسلی را با آب و صابون و یا ژل های شست شوی بانوان بشویید و خشک نمایید. حتی الامکان از پوشیدن لباس های تنگ ممانعت کرده و لباس های زیر خود را بصورت مرتب تعویض نمایید. در هنگام رابطه جنسی از وسایل پیشگیری نظیر کاندوم برای جلوگیری از انتقال عفونت و یا بیماری استفاده کنید و پس از رابطه ناحیه تناسلی را بشویید. در هنگان دوران پریود، نوار بهداشتی و تامپون را به صورت مرتب و یا هر 4 ساعت یک بار تعویض نمایید. برای جلوگیری از دردهای مقاربتی نیز می توان از ژل های روان کننده و یا لوبریکانت استفاده کرد. از استرس و اضطراب دوری کرده و ورزش را در برنامه روزانه خود قرار دهید. علاوه بر آن ورزش نیز می تواند سلامت دستگاه تناسلی را افزایش دهد. برای شیو کردن بهتر است به جای تیغ از وسایل مناسب استفاده کنید. ناحیه تناسلی را در معرض مواد معطر مانند عطر و اسپری قرار ندهید و در پایان برای اطمینان از عملکرد دستگاه تناسلی به صورت دوره ای توسط پزشک معاینه شوید تا در صورت ابتلا به مواردی که از آن آگاهی ندارید مطلع شوید و اقدام لازم را انجام دهید.